Cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay giữa Nga và Ukraine đã kéo dài từ sau Chiến tranh lạnh, đặc biệt điểm cao là vào năm 2014 khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea và xuất hiện những bất ổn ở vùng Donbass phía đông Ukraine. Tình hình căng thẳng đặc biệt đã leo thang từ cuối năm 2021 đến nay, khi Nga gửi đến Mỹ và NATO đề nghị an ninh gồm 8 điểm, trong đó nêu rõ các quan ngại về an ninh.
Nhìn tổng quát, cuộc xung đột Nga – Ukraine có thể lý giải từ hai góc độ chính. Góc độ chủ nghĩa hiện thực chính trị cho thấy Ukraine là “vùng đệm tự nhiên” giữa Nga và phương Tây, và cả hai bên đều cho rằng bên kia đang đe dọa sự tồn tại của mình. Nga cho rằng Ukraine không thể gia nhập NATO và NATO không được mở rộng sang phía đông; trong khi đó, Mỹ và phương Tây cho rằng đó là cách để ngăn chặn Nga nổi lên và đảm bảo an ninh châu Âu.
Góc độ chủ nghĩa kiến tạo và tự do cho thấy sự xung đột không thể giải quyết được giữa hai nền văn minh Anglo-Saxon và Slavo. Nga coi việc Mỹ can thiệp và áp đặt các giá trị dân chủ, nhân quyền làm mất ổn định chính trị nội bộ. Trên cơ sở đó, cuộc xung đột còn có thể lý giải từ sự bá quyền tự do của Mỹ và lòng tự hào, tự tôn dân tộc của Nga.
Các bên có những tính toán riêng trong cuộc xung đột hiện tại. Với Nga, việc triển khai lực lượng quân sự tại Ukraine giúp bảo vệ lợi ích quốc gia và tái thiết lập vùng đệm an ninh giữa Nga và phương Tây. Mỹ và phương Tây muốn ngăn chặn Nga nổi lên và duy trì vai trò lãnh đạo toàn cầu. Đối với Trung Quốc, cuộc xung đột cung cấp một cơ hội để tăng cường ảnh hưởng và sức mạnh tổng hợp quốc gia, cũng như thúc đẩy các kế hoạch hành động tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Cuộc xung đột Nga – Ukraine chưa có dấu hiệu giảm nhiệt, tạo thêm sự phức tạp và rối ren. Để giảm căng thẳng, cần sự quyết tâm chung của các bên liên quan và cộng đồng quốc tế, để hướng tới xây dựng lòng tin và cơ chế an ninh mới phù hợp, mang lại lợi ích chung và hài hòa cho các quốc gia.
